Podstawy anatomii, morfologii i fizjologii ryb

• Oko ryby jest w zasadzie podobne do oka wyższych kręgowców. Pozbawione jest jednak gruczołów łzowych i powiek (w wodzie nie są potrzebne). Kształt oka jest elipsowaty. Światło przenika przez rogówkę na soczewkę i przez ciałko szkliste na siatkówkę, która jest najwrażliwsza, ponieważ zawiera komórki nerwowe i warstwę pigmentu.

Przy siatkówce jest naczyniówka, w której znajdują się naczynia doprowadzające substancje odżywcze. Do naczyniówki przylega warstwa chroniąca oko, twardówka. Na przodzie przechodzi ona w przezroczystą rogówkę, która umożliwia bezustanne przenikanie promieni świetlnych do oka. Za rogówką znajduje się tęczówka. U większości ryb jest ona karłowata i nie umożliwia regulowania ilości światła wnikającego do oka. Dobrze rozwiniętą tęczówkę ma węgorz.

W jej środku umieszczona jest źrenica, która przez powiększanie się i zmniejszanie może regulować dostęp światła. Ryby są w zasadzie „krótkowzroczne”: wyraźnie rozpoznają przedmioty tylko w bezpośredniej bliskości. Bardzo dobrze natomiast rozróżniają kolory. Do patrzenia na większą odległość, do 10 m, oko ryby przystosowuje się dzięki wiązce mięśni przyciągających soczewkę do siatkówki.

Różna może być wielkość rybiego oka. Ryby żerujące w nocy albo w płytkich wodach (np. sum, płoć, karp) mają je małe, podczas gdy ryby żyjące w wodach głębokich mają oczy nieporównywalnie większe (np. sandacz). Ponieważ do głębokich warstw wody dociera mniej światła, w oczach żyjących tam ryb znajduje się warstwa guaniny umożliwiająca dwukrotne przechodzenie promieni świetlnych przez oko, dzięki czemu zwielokrotnia się intensywność widzenia.

• Ważny dla życia ryb jest narząd równowagi mieszczący się, podobnie jak narząd słuchu, w labiryncie usznym. W przeciwieństwie do dość prymitywnego zmysłu słuchu narząd równowagi ze względu na budowę i funkcjonowanie można uznać za doskonały.

• Krew ryb, podobnie jak innych kręgowców, nieustannie krąży przez wszystkie komórki ciała, dostarcza do nich substancje odżywcze, odprowadza produkty przemiany materii (dwutlenek węgla, mocznik itd.) i chroni organizm przed wniknięciem bakterii chorobotwórczych.

Krew wypełnia wszystkie jamy naczyń krwionośnych i serca. Składa się z płynnego osocza, czerwonych i białych krwinek oraz trombocytów. Temperatura krwi ryb zmienia się w zależności od ciepłoty wody. Całkowita masa krwi ryb równa jest w przybliżeniu 1/50—1/60 masy ich ciała (u innych kręgowców stanowi 1/10—1/20 ciężaru). Obieg krwi jest możliwy dzięki pracy serca.

Inaczej niż u wyższych (stałocieplnych) kręgowców, układ krążenia nie pełni u ryb funkcji termoregulatora (nie utrzymuje ciepłoty ciała na stałym poziomie). Ten fakt ma istotny wpływ na zachowanie ryb: ich witalność jest uzależniona od temperatury środowiska. Przy wyższej temperaturze wody ryba jest aktywniejsza, szczególnie jeśli chodzi o przyjmowanie pokarmu i przemianę materii. W miarę ochładzania się wody aktywność zmniejsza się. W związku z tym, że układ krążenia nie reguluje ciepłoty ciała, ryby – w porównaniu ze stałocieplnymi kręgowcami — potrzebują znacznie mniej energii, żeby utrzymać się przy życiu, a przyjęty pokarm umieją efektywniej wykorzystać: przyrost 1 kg masy u niektórych ryb da się osiągnąć już z 1,2—1,5 kg pożywienia (podczas gdy np. trzodzie chlewnej potrzeba na to około 3,5 kg).

• Serce ryb składa się z jednego przedsionka i jednej komory. Inaczej niż u pozostałych kręgowców gromadzi się w nim tylko krew pozbawiona tlenu (krew żylna). Wielkość serca zależy od sposobu życia. Na przykład drapieżniki mają serca o wiele większe niż ryby spokojnego żeru (wyjątek stanowi tu karp, którego serce też jest duże).