CZYNNIKI ŚRODOWISKA WODNEGO WARUNKUJĄCE ROZWÓJ KARPIA
Wymagania i tolerancja karpia w stosunku do zakresu zachodzących w wodzie zmian czynników fizycznych, chemicznych i biotycznych zależą od klimatu, okresu rozwoju osobniczego ryby i jej aktualnego stanu fizjologicznego. Zatem na rozwój i przeżywalność karpia wywierają wpływ m. in. warunki termiczne i tlenowe środowiska zewnętrznego, odczyn wody i zawartość w niej odżywczych i trujących związków chemicznych. Oczywiste też jest, że populacja karpia, zwłaszcza jej duże zagęszczenie w jednostce wody, będzie miała wpływ na środowisko jego bytowania. Wystarczy dla przykładu powiedzieć, że ryby wyczerpują tlen rozpuszczony w wodzie i wydzielają np. dwutlenek węgla i amoniak.
WARUNKI TERMICZNE I TLENOWE
Temperatura naturalnych wód śródlądowych w klimacie umiarkowanym wynosi 0—30°. Jej maksymalne wartości w klimacie tropikalnym wzrastają okresowo nawet powyżej 35°. Te dane są istotne, bowiem w odróżnieniu od stałocieplnych ssaków, u ryb, zaliczonych do zwierząt zmiennocieplnych, wszelkie przejawy życia osobnika, populacji i gatunku, są zależne od temperatury otoczenia, w jakim one przebywają.
Jak wykazały liczne badania wielu autorów, górna temperatura letalna (śmiertelna) dla karpia jest wysoka i wynosi 28,1—40,6°. Spośród ryb karpiowatych jedynie amur biały dorównuje, a nawet nieco przewyższa karpia pod względem odporności na wysoką temperaturę wody. Dolna temperatura letalna znajduje się nieco powyżej 0°. Na przykład narybek karpia o ciężarze osobniczym powyżej 20 g przeżył w zimochowie aż do wiosny, przy czym w tym okresie w ciągu 3 miesięcy temperatura wody wynosiła 0,6—1,0° (Wolny, 1965). Temperatura letalna dla ryb w naturalnych zbiornikach wodnych zmienia się w cyklu rocznym tak, jak przebiegają zmiany termiczne w tych środowiskach (Backiel, Horoszewicz, 1970). Na zmiany zakresu temperatury letalnej wpływają także wiek ryb i ich stan fizjologiczny. Przy tym karpie dorosłe odznaczają się szerszym zakresem tolerancji termicznej, a temperatura letalna dla nich różni się od wyznaczonej dla larw czy narybku.
Zakresy temperatury, które nie powodują zwiększenia śmiertelności karpia w embrionalnym stadium życia, są węższe niż dla ryb dorosłych. Jednak wszystkie kryteria temperatury przydatnej dla karpia w tym stadium mają zastosowanie jedynie w odpowiedniej porze roku (EIFAC, 1968).
Silny wpływ na zmiany zakresu temperatury letalnej ma zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie. Według badań radzieckich, wykonanych w 1964 r., przy niedotlenieniu wody (poniżej 1 mg tlenu w litrze wody) temperatura letalna dla karpia wynosi około 29°. Przy pełnym natlenieniu, a nawet przy przesyceniu wody tlenem powyżej 100% (15 mg tlenu w litrze), temperatura letalna podwyższa się prawie do 32° (rysunek).
Rysunek. Zależność letalnego dla karpia poziomu zawartości, tlenu w wodzie od temperatury (A) i letalnej temperatury od zawartości tlenu w wodzie (B); wg Szkorbatowa, 1964
Rysunek ten obrazuje zarazem ujemny wpływ wzrostu temperatury, na śmiertelny poziom tlenu dla karpia.
Na wysokość temperatury letalnej wpływają także związki mineralne rozpuszczone w wodzie. Obecność jonów wapnia i manganu zwiększa odporność karpi na działanie wysokiej temperatury. Odwrotnie działają jony potasu, które obniżają odporność ryb na podwyższoną temperaturę wody.
Inkubowanie jaj karpia w temperaturze niższej od 17—18°, występujące często w warunkach naturalnych, powoduje zwiększenie ich śmiertelności, wystąpienie anomalii rozwojowych, a także zmniejszenie wielkości larw. Istnieje zatem zakres temperatury o wartości optymalnej do inkubowania jaj.
Dla karpia wynosi on 18—22°C. W takiej temperaturze obserwuje się najwyższą przeżywalność zarodków i najmniejszą liczbę larw nienormalnie rozwiniętych.
Temperatury optymalne i ograniczające żerowanie większych karpi w porównaniu z innymi gatunkami ryb przedstawione są w tabeli. Optymalna temperatura żerowania jedno- i dwuletniego karpia mieści się w zakresie 23—-29°. Temperatury poniżej 20 i powyżej 30° ograniczają żerowanie narybku i kroczków karpia.
TABELA. Temperatura optymalna i ograniczająca żerowanie (a tym samym wzrost) karpia w porównaniu z rybami innych gatunków (wg różnych autorów).
TABELA 1. Temperatura optymalna i ograniczająca żerowanie (a tym samym wzrost) karpia w po- W równaniu z rybami innych gatunków (wg różnych autorów)
| Gatunek ryby | Stadium życia lub wiek | Temperatura żerowania w °C | Pochodzenie ryb | ||
| optymal
na |
ograniczająca | ||||
| dolna | górna | ||||
| Pstrąg tęczowy | wylęg | 13—18 | 7—8 | gosp. dośw. Ropsza (rejon Leningrad) | |
| narybek w wieku 50 dni | 14—18 | 7—8 | gosp. dośw. Ropsza (rejon Leningrad) | ||
| Sandacz | narybek | 15—22 | 26 | zbiornik nad Dnieprem | |
| Karaś | 8 | 28 | Rosja | ||
| Karp | narybek i kroczki | 23—29 | ok. 16 | 30—32 | Ukraina — stawy |
| narybek i kroczki | 25—27 | 20 | 33—34 | wychów w sadzach w ciepłych wodach w rejonie Moskwy | |
| Biały amur | po przeżyciu 1 roku i starsze | 25—28 | rejony Uzbekistanu | ||
| po przeżyciu 1 roku i starsze | 5 | 35 | rzeka Kubań | ||
| Tołpyga | 25—28 | w rejonach Uzbekistanu | |||
