Podstawy anatomii, morfologii i fizjologii ryb

• Zapłodnienie ikry odbywa się poza organizmem ryby – w wodzie. Z jednej strony jajeczko ma mały otwór, przez który wnika męska komórka płciowa – plemnik. Plemniki aktywizują się dopiero przy zetknięciu z wodą, ich żywotność jest stosunkowo krótka. Do zapłodnienia może dojść jedynie w czasie ich aktywności, a więc wkrótce po wydostaniu się z ciała samca.

Plemniki ryb łososiowatych poruszają się zaledwie przez kilkadziesiąt sekund (30-50), innych ryb kilka minut (np. szczupaka 1-2 min, karpia aż 4 min). Zależy to także od ciepłoty wody, przy czym można sformułować zasadę, że im cieplejsza woda, tym intensywniej, ale i krócej trwa ich ruch, i odwrotnie. Żywotność plemników można przedłużyć sztucznie. Ma to miejsce przy tarle w warunkach kontrolowanych, kiedy do zapłodnienia dochodzi w tzw. roztworze fizjologicznym (0,65 % NaCl).

Podobnie ograniczony jest czas, w jakim ikra może być zapłodniona. Jajeczko bowiem po zetknięciu z wodą pęcznieje i zamyka się w nim otwór — mikropyle – co uniemożliwia wniknięcie do środka plemnika.

Złożony, a w związku z tym nie zawsze uwieńczony powodzeniem, proces zapłodnienia kompensowany jest wysoką płodnością. Im mniej sprzyjające środowiskowym ryby są bardziej płodne. Na przykład miętus, który trze się w zimowych miesiącach, a co więcej ikrę wypuszcza bezpośrednio do wody (jego jajeczka zaopatrzone są w otoczkę tłuszczową dzięki czemu woda je unosi), jest niewiarygodnie płodny – aż milion jajeczek na 1 kg masy ikrzycy. U karpia, lina, sandacza i in. liczba ta waha się od 200 do 300 tys., u szczupaka wynosi 20-25 tys., u ryb łososiowatych 1500-3000.

Efektywność tarła znacznie się zwiększa, jeśli odbywa się ono w ośrodkach zarybieniowych. Daje to dobre rezultaty w wypadku ryb łososiowatych (głowacica, pstrąg potokowy, pstrąg tęczowy, pstrąg źródlany, lipień, sieja; 90-95 % efektywności zapłodnienia), u szczupaka (70-75 %),ale także u karpia, suma i ryb roślinożernych. Dobre wyniki daje sztuczne tarło świnki, klenia, bolenia, lina.

Ryby dojrzewają płciowo w różnym wieku. Niektóre w 1.-2. roku życia (muławka), większość osiąga dojrzałość w 2.-3. roku (szczupak, lipień), a inne (głowacica, sum) dopiero mając 4-6 lat. Węgorz jest zdolny do rozrodu w 10. roku życia, a pewne gatunki jesiotrowatych dojrzewają płciowo jeszcze później. Zazwyczaj samce dojrzewają nieco wcześniej niż samice. Pewien wpływ ma tu także tempo wzrostu ryby i temperatura wody.

Na tarliska ryby wybierają odpowiednie miejsca; jeśli nie uda im się ich znaleźć do tarła może w ogóle nie dojść. W celu znalezienia tarliska niektóre gatunki podejmują dalekie wędrówki (łosoś i troć wędrowna ciągną z morza do słodkich wód, węgorz z kolei odwrotnie – na tarło wędruje do morza). Ryby łososiowate wyszukują płytkie, bystre i bardzo czyste potoki o żwirowym albo piaszczystym dnie. Ryby ciepłolubne rozmnażające się w miesiącach letnich wybierają stojące, nagrzane przez słońce wody, nie zanadto zamulone, przy czym ikrę składają tylko na rośliny, korzenie, gałązki itp., nigdy nie do mułu. Z tego powodu jajeczka tych gatunków pokryte są warstwą śluzu, za pomocą którego przyklejają się do części roślin tak, żeby ze wszystkich stron omywała je woda. (Te jajeczka, które nie przyczepią się do roślin spadają na dno i zazwyczaj giną zagrzebane w mule i zaduszone). Tak wygląda to np. u karpi i linów. Na podobne podłoże składają ikrę samice suma; najchętniej na znajdujące się w wodzie korzenie drzew. Sandacz, w odróżnieniu od pozostałych ryb wód nizinnych, trze się w głębszych, czasem nawet dość bystrych wodach o czystym, twardym dnie, a ikrę składa na korzenie drzew czy innych roślin. Tarło jesiotra z zasady odbywa się w głębokiej i wartkiej wodzie o twardym żwirowym dnie, tarło miętusa w silnych prądach, a karpia i szczupaka tylko w trawie.